Παρουσίαση Βιβλίου

Οπωροφόρες λέξεις

Η χυμώδης ιστορία των καρπών και των ονομάτων τους

Νίκος Σαραντάκος

Εκδ. Κλειδάριθμος, 2013

Σε αυτό το πρωτότυπο βιβλίο, ο Νίκος Σαραντάκος διαλέγει τους πιο νόστιμους και ζουμερούς καρπούς και σας παραθέτει ένα ιστορικό, γλωσσικό, λογοτεχνικό και λαογραφικό συμπόσιο με περισσότερα από 40 φρούτα και ξηρούς καρπούς.

Πώς και πότε έφτασε στα μέρη μας ο κάθε καρπός; Τι έλεγαν γι' αυτόν οι αρχαίοι και οι Βυζαντινοί συγγραφείς; Ποια ήταν τα παλαιότερα ονόματά του αλλά και οι διαλεκτικές ονομασίες του; Ποια είναι η ετυμολογία του στα ελληνικά και σε άλλες γλώσσες; Ποιες παροιμιακές και ιδιωματικές φράσεις υπάρχουν στην ελληνική γλώσσα γι' αυτόν και, γενικότερα, ποια είναι η παρουσία του στη λογοτεχνία και τη λαογραφία μας -δηλαδή, η θέση του κάθε καρπού στον πολιτισμό μας;

Η χυμώδης αυτή ιστορία των καρπών και των ονομάτων τους -τερπνή αλλά και έγκυρη- συνοδεύεται από αποσπάσματα κορυφαίων έργων της ποίησης και της πεζογραφίας μας, και προσφέρει στον αναγνώστη μια πανδαισία γεύσεων και πληροφοριών, αλλά και την ευκαιρία να δει τα φρούτα με άλλο μάτι.

Μεταξύ πολλών άλλων, στις σελίδες του βιβλίου θα βρείτε τις απαντήσεις σε ερωτήματα όπως:

- Ποια ήταν τα περσικά μήλα και ποια τα αρμενικά δαμάσκηνα;

- Γνώριζαν οι αρχαίοι Έλληνες τα λεμόνια;

- Ποιο είναι το άλλο φρούτο του Παραδείσου και ποιο το βελανίδι του Δία;

- Ποιον καρπό έπρεπε να δαγκώσουν οι νύφες στην αρχαία Αθήνα πριν από το πρώτο τους φιλί;

- Πού θα βρείτε δέσπολα, ζαρταλούδια και χρυσόμηλα;

- Γιατί λέμε τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη;

Ο Σαραντάκος, χημικός μηχανικός, φιλόλογος και μεταφραστής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, λεξιθήρας και συλλέκτης λέξεων ξεχασμένων, αποδελτίωσε τραγούδια, παροιμίες, κάθε λογής πηγές πλούσιες σε λαογραφικό υλικό, λεξικά και λογοτεχνικά κείμενα από την αρχαιότητα ως σήμερα αναζητώντας πληροφορίες για γνωστά φρούτα και ξηρούς καρπούς, για τις ονομασίες τους, για τις λαϊκές δοξασίες και τις ιστορίες που συνδέονται με αυτά. Μαζί τους πλέκει προσωπικές αναμνήσεις και οικογενειακές ιστορίες σε μια αφήγηση που δεν διεκδικεί επιστημονικά εύσημα βοτανολογικά ή γλωσσολογικά, αποτελεί όμως ένα ανάγνωσμα διασκεδαστικό και εκπαιδευτικό, με πολλές πληροφορίες οικείες αλλά και αναπάντεχες. Στο τέλος του τόμου παρατίθεται στο πρωτότυπο το κείμενο μιας βασικής πηγής του συγγραφέα, του μεσαιωνικού Πωρικολόγου. Πρόκειται για ένα άκρως απολαυστικό σατιρικό κείμενο του 14ου αιώνα σε δημώδη γλώσσα, με τη μορφή παρωδίας δίκης, στην οποία συμμετέχουν φρούτα και λαχανικά.

Στις Οπωροφόρες λέξεις διαβάζουμε ότι βασιλιάς των φρούτων στην αρχαιότητα ήταν το μήλο, το οποίο θεωρούνταν φρούτο του έρωτα. Πηγές αναφέρουν πως για να εκδηλώσουν την αγάπη τους οι αρχαίοι πετούσαν ένα μήλο στην αγκαλιά του αγαπημένου προσώπου και, αν το έπιανε, σήμαινε ότι ο έρωτας ήταν αμοιβαίος. «Μήλο» αποκαλούσαν οι Βυζαντινοί –σύμφωνα με έναν θρύλο– και την υδρόγειο σφαίρα που βρισκόταν στο χέρι του έφιππου αγάλματος του Ιουστινιανού στην Πόλη κι όταν κάποτε έπεσε από το χέρι του είδαν το γεγονός ως κακό οιωνό για το μέλλον της Πόλης.

Φτωχός συγγενής του μήλου είναι το αχλάδι ή απίδι, απαραίτητο φρούτο στις παιδικές φρουτόκρεμες, που απαντά σε πάμπολλες φράσεις της λαϊκής δημοτικής και της αργκό («Πίσω έχει η αχλάδα την ουρά», «την κουνάει την αχλαδιά») αλλά και της καθαρεύουσας («το θέμα συζητήθηκε μεταξύ τυρού και αχλαδίου»).

Το ρόδι, με τα κατακόκκινα λαμπερά σπυριά, του είναι από τους αρχαιότερους καρπούς επί ελληνικού εδάφους και σύμβολο αφθονίας και καλοτυχίας. «Παππούδες» λένε τα σπυριά του στη Μυτιλήνη κι ο Στράτης Μυριβήλης στη νουβέλα του Βασίλη του Αρβανίτη δίνει τη θαυμάσια παρομοίωση: «ρουμπίνια σαν ροϊδοπαππούδες».

Κυδώνι μασούσαν οι νύφες στην αρχαία Ελλάδα πριν μπουν στον νυφικό θάλαμο για να είναι το φιλί τους μυρωδάτο – και μάλιστα βάσει νόμου, που τον είχε θεσπίσει ο Σόλωνας, όπως γράφει ο Πλούταρχος.

Τα ξερά σύκα, πάλι, ανήκαν στο βασικό διαιτολόγιο των αρχαίων. Φρούτο με ερωτική σημασία, που δήλωνε άλλοτε το ανδρικό και άλλοτε ο γυναικείο γεννητικό όργανο, το σύκο θεωρούνταν ανέκαθεν φρούτο «πονηρό», ενώ το μούσμουλο ήταν ανέκαθεν φτωχό και περιφρονημένο.

Για το καρπούζι, το κατεξοχήν φρούτο του καλοκαιριού, διαβάζουμε ότι παλιά, και ειδικά στα νησιά, το αποκαλούσαν «χειμωνικό», επειδή το διατηρούσαν ως τον χειμώνα και το προσέφεραν σε χειμωνιάτικες γιορτές. Όσο για τους Αιγύπτιους, φαίνεται πως το θεωρούσαν τόσο εκλεκτό φρούτο, που έβαζαν καρπούζια στους τάφους των Φαραώ. Ο Πάμπλο Νερούδα του αφιέρωσε την «Ωδή προς το καρπούζι», την οποία αναζητήσαμε και στην οποία περιγράφει τη στιγμή που κόβουμε ένα καρπούζι ως εξής: «Τα δυο ημισφαίρια ανοίγουν,/ μια σημαία πράσινη, λευκή και κόκκινη προβάλλει,/ που διαλύεται σε έναν καταρράκτη ζάχαρης, / σε απόλαυση!».

Πληροφορίες για τις μπανάνες και τις «Μπανανίες», για τον ανανά, την παπάγια και το «φελέκι», για τα κάστανα που ο Θεόφραστος αποκαλεί «βελανίδια του Δία», για την ετυμολογική σχέση του σύκου με το συκώτι, για τους χουρμάδες, τα καρύδια, τα λεμόνια και τα πορτοκάλια και για τη σταφίδα, το «ελληνικό μαύρο χρυσάφι», και για άλλους καρπούς διαβάζουμε άφθονες στα 31 κεφάλαια του βιβλίου, το οποίο δεν φιλοδοξεί βέβαια να εξαντλήσει το θέμα, αλλά να δώσει μια αίσθηση για το παρελθόν κάθε καρπού και τη θέση του στην κουλτούρα μας, μια αίσθηση που θα συνοδεύει τη γεύση του και ίσως εμβαθύνει την απόλαυσή του.

Η έμφαση δίνεται στα ονόματα των φρούτων, στην προέλευσή τους και στις διεθνείς ονομασίες τους και στη χρήση τους σε παροιμίες, ιδιωματικές φράσεις και σε λαϊκές αφηγήσεις. Οι πληροφορίες σταχυολογούνται άτακτα και οργανώνονται σε μια αφήγηση μάλλον συνειρμικά, η οποία όμως διαβάζεται ευχάριστα και επιφυλάσσει διάφορες εκπλήξεις στον αναγνώστη, όπως η εξιστόρηση για την ποικιλία πορτοκαλιών Μέρλιν στην οποία εμπλέκεται και η Γκεστάπο. (κείμενο Λαμπρινής Κουζέλη, Το Βήμα)

Παρουσίαση μουσικής

352. Αποτύπωμα
Τετράδιο

Phonograph, 2013

Ο δίσκος με τίτλο «Τετράδιο»περιλαμβάνει μουσικές συνθέσεις του Χρήστου Θεοδώρου, σε στίχους Μιχάλη Γελασάκη. Πρόκειται για ένα έργο με έντονο το λυρικό στοιχείο, που όπως αναφέρει ο δημιουργός «προέκυψε από την ανάγκη που είχαμε, να επιστρέψουμε στην πρωτόλεια ανάγκη για έκφραση”... είναι διαποτισμένο από μία ευαισθησία και μία τρυφερότητα, η οποία μπορεί να παραπέμπει σε άλλες εποχές, αλλά συμβαίνει και τώρα» (κείμενο Music Corner).

Παίζουν το κουαρτέτο εγχόρδων: Διονύσης Βερβιτσιώτης βιολί, Κάτια Καμίνσκαγια  β' βιολί, Γιάννης Αθανασόπουλος βιόλα, Έλλη Φιλίππου τσέλο, & οι Παναγιώτης Τσεβάς ακορντεόν, Μιχάλης Καλκάνης, κοντραμπάσο, Χρίστος Θεοδώρου πιάνο, μεταλλόφωνο. Τραγουδάει η Βικτωρία Ταγκούλη. 

Αποτύπωμα

Τρέξε, τρέξε να προλάβεις
Τρέξε να με βρεις
Είναι αργά να καταλάβεις
Και να το σκεφτείς
Γίνε μια φορά
Ό,τι θες αληθινά
Γίνε μια φορά
Ό,τι μέσα σου πονά
Έχω, έχω ένα κοκαλάκι στα μαλλιά
Είναι, είναι, είναι, αποτύπωμα δικό σου
Δεν θα με γνωρίσεις, έχω αλλάξει από παλιά
Έχω αλλάξει, κι είμαι η μισή ο εαυτός σου
Πάψε, πάψε να γυρεύεις
Πάψε να ζητάς
Δεν ζητάω να με λατρεύεις
Λέω να μ' αγαπάς
Γίνε μια φορά
Ό,τι αγάπησα παλιά
Γίνε μια φορά
Κοκαλάκι στα μαλλιά

Παρουσίαση μουσικής

351. Stavento

STAVENTO

1999 - Δίσκοι Κύτταρο Κομοτηνή

Με τίτλο Stavento, την υπήνεμη πλευρά του πλοίου, η τέταρτη παραγωγή του μουσικού & συνθέτη Θανάση Γκαϊφύλλια μέσα από το "Κύτταρο" της Κομοτηνής. Εννέα τραγούδια που ενορχήστρωσαν ο Βασίλης Δημητρίου, ο Απόστολος Δημητρακόπουλος και ο Θανάσης Γκαϊφύλλιας. Συμμετείχαν: Κ. Γρηγορέας (κιθάρα), Κ. Θέος (τσέλο), Β. Γκέκα (μαντολίνο), Π. Δράκος (φλάουτο), Χ. Παύλης, Μ. Παπαδόπουλος, Θ. Καλαϊτζόγλου, Χ. Παύλης (ηλεκτρική κιθάρα), Θ. Μπιλιλής (πιάνο), Γ. Οικονομίδης (τρομπέτα), Σ. Κιόσογλου (κλαρίνο), Γ. Γκερτσάκης (ακουστική κιθάρα & φυσαρμόνικα), Γ. Κιουρτσόγλου, Ν. Καρατζής, Μ. Κυμηνάς, Μ. Μπουκάλης, Δ. Γουμπερίτσης (μπάσο), Χ. Αρμένης (βιόλα), Β. Δημητράκη (ακορντεόν), Α. Κτιστάκης, Σ. Ψαραδάκης, Α. Παπαδόπουλος, Ν. Καπηλίδης (τύμπανα), Μ. Καναβάκη, Γ. Πεντζίκης (πλήκτρα), Ν. Φουντουκίδης (τύμπανα και γκραν-κάσα), Κ. Παγωνίδης (κρουστά), Χ. Καπετανάκης (τενόρο σαξόφωνο), Θ. Μιχόπουλος, Μ. Αρμπελιάς, Α. Δημητρακόπουλος, Μ. Πασχαλίδης (κιθάρα), Μ. Κηπουρού (βιολί), Κ. Ζαρίμπας (κόρνο), Δ. Μενεξές (τρομπόνι), Θανάσης Γκαϊφύλλιας (ρυθμική & ακουστική κιθάρα, πιάτα). Τραγουδούν: Μίλτος Πασχαλίδης, Χρήστος Θηβαίος, Παιδική Χορωδία Δημήτρη Τυπάλδου, Κοινότητα Απεξάρτησης «Στροφή» και το σχήμα «Σαν» (χορωδία: Κατερίνα Παπουτσάκη και Πέννυ Παναγοπούλου).

Ποίηση: Θανάσης Αβραμίδης

Stavento

Μ' οργή και κακιωμό ένας τυφώνας

το πέλαγο βαθιά ανακατεύει

και λύτρωση η ψυχή μου να γυρεύει

τη νύχτα αυτή που γίνηκε αιώνας.

Το sos έχει η καρδιά μου τώρα εκπέμψει

την ύστατη απευθύνω ικεσία

σε μια αφροντυμένη οπτασία

δική σου, έχει ο νους μου πια σαλέψει.

Σταβέντο περπατάω στην κουβέρτα

και μέσα στο χαμό παραμιλάω

τα κύματα με πάνε και δεν πάω

σε ξέφρενο αλήθεια σούρτα-φέρτα.

Δεν έχω πια κορμί, έχω κουρέλια,

σμπαράλια το σαρκίο μου έχει γίνει,

που καίγεται σε διάπυρο καμίνι,

θα πέσω κι ας κρατιέμαι από τα ρέλια.

Το πέλαγος αυτό θα με δροσίσει,

δυο μέτρα μένουν ως το παραπέτο

κι ο χάρος πειρατής μ' ένα μουσκέτο,

μεσόφρυδα όπου να ναι θα χτυπήσει.

Ανάξιο της θάλασσας θρασίμι,

που αγέρωχη αφρίζει από κάτου,

η άλλη όψη θα ναι του θανάτου.

Λικνίζομαι κι εγώ σ' ένα ταξίμι

πνιγμένου ναυτικού οργανοπαίχτη,

που αγάπησε πολύ ωσάν κι εμένα

κι ονείρατα στη θάλασσα αφημένα

τον δίκασαν τον άμοιρο σαν φταίχτη.

Και πριν τη δυστυχία μου να ρίξω

στο πέλαγο που μαίνεται ακόμα,

φιλί γλυκό μου έδωσες στο στόμα,

εγώ στην αγκαλιά μου θα σε πνίξω

μου σφύριξες, και τέρμα το παλάντζο.

Διαλέγω τη ζωή που δεν ορίζω,

πως θάρθεις να με βρεις ξανά ελπίζω

κι η πόρτα της καρδιάς μου είναι στο γάντζο.

Παρουσίαση μουσικής

350. Οι ήρωες είναι πάντα ευγενικοί

30 ΣΠΑΝΙΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ 1955-1965 Νο 2

Δίσκος 33 στροφών

COLUMBIA, 1984

Σε αυτή τη συλλογή του Μάνου Χατζιδάκι υπάρχουν ανέκδοτες ηχογραφήσεις των δεκαετιών του 50 και του 60 αλλά και ηχογραφήσεις που τότε είχαν εκδοθεί σε 78 ή σε 45 στροφές. Το τραγούδι αυτό γράφτηκε για την “Μυθολογία”, αλλά δεν συμπεριελήφθη σ’ αυτήν. Είναι σε ποίηση Νίκου Γκάτσου & το τραγουδάει ο Γιώργος Ρωμανός.

Οι ήρωες είναι πάντα ευγενικοί,

γεννιούνται μ’ ένα χρυσαφένιο χρώμα,

μ’ όνειρα που τους τα φτιάχνει η συννεφιά,

μ’ ελπίδες που φυτρώσαν μέσ’ στο χώμα.

Οι ήρωες δεν έχουν μυστικά,

δεν ταξιδεύουνε ποτέ σε ξένα μέρη.

Γίνοντ’ αγάλματα ψυχρά, μα εθνικά

κι έχουν για συντροφιά τους ένα περιστέρι.

Οι ήρωες είναι πάντα ευγενικοί,

κάνουν πως, τάχα, λεπτομέρειες δε θυμούνται

κι όταν η νύχτα τούς σκεπάζει με σιωπή,

πετάν’ το θρύλο στα πουλιά κι αποκοιμιούνται.

Παρουσίαση μουσικής

349. Το κόκκινο άλογο

ΥΔΑΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

PROTASIS, 2005

Ο φίλος Θανάσης Δρίτσας είναι καρδιολόγος άλλα και συνθέτης. Στο έργο του αυτό όπως γράφει και ο ίδιος  «...ερμηνεύει μουσικά το νόημα πολύ μικρών ποιητικών φράσεων σε μια προσπάθεια να ενεργοποιήσει ιδιότητες του πνεύματος και κρυφές αισθήσεις που οδηγούνται σε απώλεια, μέσα στην αγχωτική καθημερινότητά μας. Το έργο είναι χωρισμένο σε τρεις ενότητες: «Υδατογραφίες-συνεικόνες», «Μικρές εικόνες» και «Διαφάνειες». Το κομμάτι με τίτλο «Το κόκκινο άλογο» ερμηνεύει το σύνολο μουσικής δωματίου «Μείζονες Απουσίες» και ιδιαίτερη εύηχο ακούγεται το μέρος του μαντολίνου.

Παρουσίαση μουσικής

348. Aτζύμι

ΟΥΡΑΚΑΣ

Στιγμή, 2000

Ο σπάνιος αυτός δίσκος, εκτός κυκλοφορίας, είναι δημιούργημα του συνθέτη Σωτήρη Δεμπόνου. Πρόκειται για γιατρό παθολογοανατόμο με πολύ καλές σπουδές κλασικής μουσικής, και δεξιοτέχνη κιθάρας και μαντολίνου. Έχει χαρακτηριστεί μαντολινο-κιθαρίστας, αφού παίζει το ηλεκτρικό μαντολινοκίθαρο φτιαγμένο από τον Νίκο Κοτζαμπόπουλο, που διαθέτει μπράτσο κιθάρας και μπράτσο μαντολίνου. Ο Σωτήρης Δεμπόνος είναι Κεφαλλήνας και ο δίσκος «Ουράκας» που κυκλοφόρησε το 2000 είναι η δεύτερη δουλειά του. Είναι βασισμένη στο ομώνυμο ποίημα ενός άγνωστου συμπατριώτη του, του Αλέξανδρου Μοντεσάντου, που σαν πλοίαρχος, ταξίδεψε στον Ειρηνικό με το παρατσούκλι «Καπετάνιος – Φάντασμα» και πέθανε το 1965 στο Δαφνί. Ουράκας είναι ένα ηφαιστιογενές νησί του Ειρηνικού Ωκεανού.

Το μουσικό υλικό του δίσκου αποτελείται από οκτώ τραγούδια και τρία οργανικά, δύο από τα οποία είναι διασκευές παραδοσιακών χορών. Με μικρές μουσικές γέφυρες ανάμεσα στα τραγούδια ακούγεται σαν μια ολοκληρωμένη ιστορία 42 λεπτών. Η σύμπραξη μελωδικών γραμμών και Jazz αυτοσχεδιαστικών στοιχείων, έχει στόχο να προβάλλει τον ισχυρό λόγο του ποιητή και να υποβάλλει τον ακροατή σε ένα κλίμα ταξιδιού και περιπέτειας. Στο ένθετο συμπεριλαμβάνονται τα χειρόγραφα του ποιητή, σχόλιο του λογοτέχνη-ψυχιάτρου Μάριου Μαρκίδη που τον γνώρισε, λεξιλόγιο ναυτικών όρων και τοπωνυμίων και ενδεικτικοί χάρτες-οδηγοί.

Παίζουν οι Σωτήρης Δεμπόνος: μπάσο, κλασσική κιθάρα, Νατάσσα Δίπλα: κρουστά, βιμπράφωνο, Γιώργος Κίτσιος: βιολί, βιόλα, Κώστας Ράπτης: ακκορντεόν (bayan), Θοδωρής Ρέλλος: σαξόφωνο και ερμηνεύουν τα τραγούδια ο Ταξιάρχης Χάνος και η  Χαρά Δημοπούλου. Η τελευταία τραγουδάει με την απαλή φωνή της το καταπληκτικό κομμάτι που έχει τίτλο «Ατζύμι», που περιγράφει το ταξίδι του γιαπωνέζου θερμαστή Ατζύμι ο οποίος πασχίζει να φτάσει στο τέλος του ταξιδιού και της ζωής του.

«Θεέ ας μου γένει το χατήρι

να πατήσω Γιοκοχάμα

για να κάμω χαρακίρι

με τη χρυσαφένια κάμα

μες το ιερό του Μαγιαντόση

σαν αντάξιος της φυλής μου

κι έτσι Θεέ μου να τελειώσει

το μαρτύριο της ψυχής μου».

Με σκοτάδι, με φεγγάρι

κάθε απόσπερνο απ’ την πρύμνη

το μακάβριο αυτό τροπάρι

έψελνε στο Θεό του ο Ατζύμι.

Θερμαστής μες το «Λαπωνία»

φορτηγό της Ρόπνερ Λάϊν

πούχε ναύλο δια δυό χρόνια

Μπρίσμαπαιην, Νιούκαστλ ον Τάϊν.

Και το τσούρμο που αγαπούσε

τον θλιμμένο σύντροφό του

μάταια νάμπει προσπαθούσε

στο μεγάλο μυστικό του,

νάβρει ποιό στυγνό μαράζι

ποιά θανάσιμη αγωνία

δίχως οίκτο τον προστάζει

να σφαχτεί στην Ιαπωνία.

Μα εκεί μόνον σαν το πλοίο

φούνταρε την άγκυρά του

κι ο πιστός με μεγαλείο

ρήμαξε όλα τ’ άντερά του,

βγήκε φόρα πως η Αμάτι

σε καπρίτσιο της μοιραίο

το συζυγικό κρεβάτι

λέρωσε μ’ ένα Ευρωπαίο...

Παρουσίαση μουσικής

347. Στρογγυλή φωτιά

ΑΣΤΙΒΗ

2010

Ο δίσκος περιέχει συνθέσεις του τραγουδοποιού Δημήτρη Καρρά. Ο τίτλος προέρχεται από την ονομασία του φρυγανώδους θάμνου «Αστοιβή» (ποτήριον το ακανθώδες ή Sacropoterum spinosum) πολύ διαδεδομένου εκτός από την Πάτμο και σε όλη την Ελλάδα με την ονομασία «Αφάνα». Το συγκεκριμένο ερωτικό τραγούδι ερμηνεύει μαζί με τον συνθέτη η Νατάσα Μποφίλιου.

Στρογγυλή φωτιά

Μες της αγάπης σου τον παγωμένο δρόμο

γλιστράω πέφτω και χάνω ότι έχω,

γιατί ερωτεύτηκα το λιγοστό σου χρόνο

κι αυτό το λίγο που μου δίνεις δεν αντέχω.

Κάνω ταξίδια με ιπτάμενα πατίνια,

ψάχνω να βρω στον ουρανό τις απαντήσεις.

Θυμάμαι μου `πες μέσα σ’ όλη μας τη γκρίνια,

αν μοιάσω λίγο με τον ήλιο θα γυρίσεις.

Και τώρα φίλος μου έχει γίνει πια ο ήλιος,

τον καλοπιάνω να μου δώσει λίγη λάμψη,

μα αν πλησιάσω πιο κοντά του θα με κάψει

και αν μ’ άδεια χέρια φύγω εσένα θα πειράξει.

Είμαι λοιπόν σε μία φάση αυτοθυσίας

για της αγάπης σου τ’ ανόητα τερτίπια

και έχω με σένανε την ίδια απορία,

πόσο αξίζει η ατόφια μας αλήθεια;

Να γυρίσεις πια στα χέρια μου κοντά, δροσιά γλυκιά,

γιατί εκεί ψηλά η στρογγυλή φωτιά σε καίει αργά.

 Παρουσίαση μουσικής

346. Συμφωνία Νο 1

ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1986

Η Επτανησιακή Μουσική Σχολή αποτελεί την αρχαιότερη περίοδο της λόγιας ελληνικής μουσικής και καλύπτει ολόκληρο τον 19ο αιώνα με ιδιαίτερη ανάπτυξη μετά το 1830... Η κυκλοφορία του παρόντος δίσκου το 1985 αποτέλεσε μια σημαντική αφορμή για την αφύπνιση του ενδιαφέροντος απέναντι στους πρωτεργάτες της σημαντικής εκείνης εποχής και ιδιαίτερα σε τρεις πατριαρχικές μορφές που συνέδεσαν το όνομά τους αποκλειστικά με τη συγκεκριμένη μουσική σχολή: Τον Νικόλαο Χαλικιόπουλο-Μάντζαρο (1795-1872), τον Παύλο Καρρέρ (1829-1896) και τον Ναπολέοντα Λαμπελέτ (1864-1932). Παρά τη μομφή που συνήθως συνοδεύει τις αναφορές στους συνθέτες αυτούς για υποταγή στα ιταλικά πρότυπα, η αλήθεια είναι ότι οι δημιουργοί αυτοί προσπάθησαν και συχνά κατάφεραν να απομακρυνθούν από τα αναπόφευκτα και ισχυρά πρότυπά τους διεκδικώντας με αξιώσεις τη δημιουργική αυτονομία τους. Τη φόρμα της μπαρόκ "sinfonia" (που κάπως ελεύθερα στα ελληνικά την αποδίδουμε με τον όρο "Συμφωνία" ή "Εισαγωγή") καλλιέργησαν από νωρίς οι Επτανήσιοι συνθέτες με πρώτον και καλύτερο τον Νικόλαο Μάντζαρο. Από μια μεγάλη σειρά τέτοιων "Συμφωνιών" του καταγράφονται σ' αυτήν την ηχογράφηση πέντε συνολικά, γραμμένες σ' ένα ύφος πολύ κοντά σ' αυτό των εισαγωγών στις όπερες του σύγχρονού του Ιταλού συνθέτη Gioachino Rossini. Ανάλογου ύφους είναι και οι σύντομες συνθέσεις των άλλων δύο συνθετών που φιλοξενούνται στο δίσκο. Όλες οι συνθέσεις παρουσιάζονται σε ενοργάνωση του Κώστα Σαμοΐλη για ορχήστρα πνευστών οργάνων αποτελούμενη από φλάουτο, όμποε, κλαρινέτο, φαγκότο, κόρνο, τρομπέτα και φιλικόρνο. Ερμηνεύει το αξιόλογο Συγκρότημα Μουσικής Δωματίου 'Νικόλαος Μάντζαρος', που ιδρύθηκε το 1979 κι απαρτίζεται από διαπρεπείς σολίστες πνευστών οργάνων (πολύ καλό κείμενο του ρέκτη Δημήτρη Κωστούλα).

Παρουσίαση μουσικής

345. Ήταν μια στιγμή

ΗΤΑΝ ΜΙΑ ΣΤΙΓΜΗ

Ανεξάρτητη παραγωγή, 1986

Το όμορφο αυτό κομμάτι από τον ομώνυμο δίσκο αποτελεί μια από τις πρώτες δουλειές του καλού Θεσσαλονικιού συνθέτη Γιώργου Καζαντζή. Με αυτό το τραγούδι απέσπασε το 2ο βραβείο  στο 25ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 1986. Η μουσική ρέει και χαρακτηρίζει την 1^η φάση της δημιουργίας του Γιώργου Καζαντζή με «μουσική τέχνης». Οι εξαιρετικοί στίχοι είναι γραμμένοι από την Σοφία Κατζούρη και το ερμηνεύει ο Κώστας Πρατσινάκης.           

Ήταν μια στιγμή,

μια στιγμή στο κάτω-κάτω,

που δεν μπορώ ν’ αρνηθώ.

Πάντα στη σκιά η ζωή

σαν άδειο πλάνο,

για να χαράξεις βαθιά.

Ωστόσο,

δε θα με βρεις στα σημεία αφής.

Το σώμα λάθη δε συγχωρά.

Ακόμα κι αν θα με δεις

σε κυκλώνα φυγής,

το ίδιο σώμα θα αντιδρά.

Το σώμα λάθη δε συγχωρά.

Δεν μπορώ, δε μένω στο πάντα,

για πάντα, για πάντα να χάνομαι.

Δεν μπορώ να ζήσω

με μνήμες που σάπισαν,

με θολές εικόνες

μιας πράξης που τέλειωσε.

Δεν μπορώ να ζήσω

με σώμα που δεν αγαπώ.

Ήταν μια στιγμή,

μια στιγμή στο κάτω-κάτω,

που δεν μπορώ ν’ αρνηθώ.

Όλα ξαφνικά κι η ζωή

μια φάλτσα νότα,

για να την παίξω σωστά.

Ωστόσο,

δε θα με βρεις στους καθρέφτες της γης.

Το σώμα πάντα θ’ αναζητά.

Ακόμα κι αν θα με δεις

σε κυκλώνα φυγής,

το ίδιο σώμα θα αντιδρά.

Το σώμα πάντα θ’ αναζητά.

Δεν μπορώ να ζήσω

με μνήμες που χάθηκαν,

με θολές εικόνες

μιας πράξης που τέλειωσε.

Δεν μπορώ να ζήσω

με σώμα που δεν αγαπώ.

Παρουσίαση Βιβλίου

Από δω ως το σύννεφό μας.

Κυριακίδη Ηδύλη

Εκδ. Mabrida, 2013

Το ημερολόγιο ενός μικρού κοριτσιού που επικοινωνεί με τον πατέρα της, γράφοντας: "Η μαμά μου είπε πως κάνεις πολύ σημαντική δουλειά στον ουρανό. Μου είπε, σε πήρε ο Θεός και σου ζήτησε βοήθεια, επειδή τελειώνουν τα σύννεφα κι έπρεπε να φτιάξετε καινούργια. Μπορείς να μου φτιάξεις ένα, που θα μοιάζει με καρδούλα; Θα χαιρόμουν πολύ. Θα είναι το δικό μας σύννεφο!"

Μιά ιστορία για μεγάλους με παιδική καρδιά. Ένα σωστό χαρμάνι μελαγχολίας  αποδοχής - αισιοδοξίας πάνω στο θέμα του χαμού του πατέρα.

Η 22άχρονη Ηδύλη Κυριακίδη παρουσιάζεται διακριτικά με αυτό το πρώτο βιβλίο από τις νεο-εμφανιζόμενες εκδόσεις “Mabrida” και είναι πολύ πιθανόν στα επόμενα 78 χρόνια να γράψει και άλλα πολλά ενδιαφέροντα κείμενα.

Παρουσίαση μουσικής

344.Μικρή μου σελήνη

ΤΑ ΩΡΑΙΟΤΕΡΑ ΜΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

PHILIPS, 1991

Το τραγούδι αυτό του Αργύρη Κουνάδη πρωτοκυκλοφόρησε σε 45άρι το 1962 και αργότερα συμπεριελήφθη στον δίσκο 33 στροφών «Τα ωραιότερά μου τραγούδια» της Τζένης Βάνου που εκδόθηκε το 1991. Τα λόγια, που ξαφνιάζουν είναι από τις σπάνιες στιχουργικές εμφανίσεις του Μίνου Αργυράκη. Η τρυφερή μουσική του Αργύρη Κουνάδη ταιριάζει με την βελούδινη, αβίαστη φωνή της Τζένης Βάνου.

«Μικρή μου σελήνη»

Είμαστε τόσο μόνοι,

μόνοι μικρή μου Σελήνη,

τόσο μοναχικοί,

αγαπημένη μικρή μου Σελήνη.

Μια φορά κι έναν καιρό

πηγές με γάργαρο νερό

βάφαν λεύκο το γιασεμί,

βάφαν γαλάζια την αυγή.

Παρουσίαση μουσικής

343. Χριστούγεννα

Ο ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ

ΑΚΤΗ, SONY MUSIC, 2003

Ο 4ος δίσκος του τραγουδοποιού Φοίβου Δεληβοριά περιέχει το επίκαιρο, αλλά και αντισυμβατικό τραγούδι των Χριστουγέννων με τους πολύ καλούς στίχους και τον απρόσμενο μουσικό επίλογο, που ξαφνιάζει ευχάριστα.

Χριστούγεννα

Δεν περιμένω όμως τίποτα πια

Τον Αι Βασίλη απλώς τον λέγαν μπαμπά

Κι είν’ ένας πρώην Έλλην αριστερός

Ένας θνητός

Με τ’ όνειρό του δίχως στέγη καμιά

Και το ανοιξιάτικο κορίτσι - μαμά

Πλακώνεται απ’ τη συνταγή την παλιά

Οι μυρωδιές θυμίζουν κάτι βαρύ

Κάποια πληγή

Που απλώς δε θέλουμε ν’ ανοίξει ξανά

Χριστούγεννα

Τα πλεϊμομπίλ μου είν’ εξαιτίας μου κουτσά

Σβησμένα στη σαμπάνια βεγγαλικά

Ίσως για κάποιους νά ΄ναι ακόμα γιορτή

Μα ποιοι είν’ αυτοί;

Ζουν σε θερμοκοιτίδες ή σε χωριά;

Χριστούγεννα

Κι ό,τι αρχίζω μου πηγαίνει στραβά

Πάντα με πάει σ’ ενός σταυρού τα καρφιά

Και πότε-πότε τα καρφώνω κι εγώ

Σε άλλον αμνό

Έτσι ήταν πάντα κι έτσι θά `ναι ξανά

Χριστούγεννα

Κι εσύ τι θες απ’ τη ζωή μου ξανά;

Με τα λαμπιόνια σου τα θανατερά

Και το φιλί σου πάντοτε αποδεκτό

Πως σε μισώ

Θες νά `σαι η ίδια και ν’ αλλάζω εγώ

Με θες προσωπικό σου δημιουργό

Μη λες πως μοιάζω με τον Ντόναλντ εγώ

Λάμπω εγώ

Μα μ’ ένα σπότλαϊτ που δε μου είναι αρκετό

Χριστούγεννα

Τι φταίω που αν λείπεις η ζωή μου διψά

Το γαϊδουράκι της τραβάει αργά

Να βρει ένα πανδοχείο νυχτερινό

Να `ναι ανοιχτό

Ή έστω μια φάτνη να χωράει το κενό

Χριστούγεννα

Χωρίς αυτά ο χρόνος δεν ξεκινά

Βοσκούς μαζεύω, μάγους από μακριά

Γιορτάζω για ν’ αλλάξουμε οριστικά

Χρόνια πολλά

Χωρίς να προσποιούμαι τίποτα πια

Παρουσίαση μουσικής

342. Θα σ’ αγαπώ

ΤΗΕ ΑΤΗΕΝΙΑΝ PROJECT

ΙΔΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ, 2013

Ο Πρίαμος Μωράκης γιός του Τάκη Μωράκη και της Νάντιας Κωνσταντοπούλου κυκλοφόρησε αυτό τον δίσκο, που περιέχει πολλά κομμάτια του πατέρα του  διασκευασμένα σε jazz. Ο ίδιος λέει για το πείραμα αυτό ότι «... επίκεντρο του ήταν ο ελληνικός στίχος με jazz μουσικό υπόβαθρο και με βάση αυτό έγινε η επιλογή των κομματιών» Για τον πατέρα του γράφει: «... έπαιζε jazz ήδη πριν τον πόλεμο. Τα ινδάλματά του ήταν οι Stephan Crapelli, ο Django Reinhardt, o Nat King Cole και άλλοι ανάλογοι. Σαν μαέστρος αργότερα ακολούθησε τον ήχο των big bands με πρότυπα του τους Duke Ellington, Count Basie και Glenn Miller».

Στις πολύ καλές ενορχηστρώσεις των εγχόρδων συμμετείχε και ο γνωστός φίλος της «Πολιτείας» Τάσος Ρωσόπουλος. Παίζουν οι μουσικοί:  Δημήτρης Καλατζής (πιάνο), Χρήστος Ραφαηλίδης (βιμπράφωνο), Μάνος Λούτας και Περικλής Τριβόλης (μπάσο), Φίλιππος Παπάς (τενόρο σαξόφωνο), Λέανδρος Φράτνικ και Δημήτρης Κακαβούλης (ντραμς) και Σωκράτης Γανιάρης (κρουστά). Όλα τα κομμάτια ερμηνεύει η Πηνελόπη Τζανετάκη, μουσικολόγος από το Ιόνιο πανεπιστήμιο. Το συγκεκριμένο τραγούδι του 1951 σε στίχους Κώστα Κοφινιώτη έχει τίτλο «Θα σ’ αγαπώ» και είχε γίνει  γνωστό με τη φωνή του Σώτου Παναγόπουλου.

Θα σ’ αγαπώ κι όταν δεν είσαι κοντά μου

πάντα θα ζεις στην πληγωμένη καρδιά μου

κι αν ο καιρός περνά στης μοναξιάς μου τη λύπη

για μένα της χαράς θα ξανανθίζουν οι κήποι

θα σ’ αγαπώ σκέψη δική σου θα γίνω

θα σ’ αγαπώ της φαντασίας μου κρίνο

στη ψεύτρα τη ζωή με τ’ όνομά σου θα σβήνω

ως τη στερνή μου πνοή.

Παρουσίαση Βιβλίου

Ο μικρός Έλληνας

Εκδ. Εξάντας, 2013

Στα γαλλικά ο Βασίλης Αλεξάκης ονόμασε το νέο του βιβλίο «L’enfant grec». Στα ελληνικά, που το έγραψε εκ των υστέρων, «Ο μικρός Έλληνας». Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για τον τίτλο του διάσημου ποιήματος του Βίκτορος Ουγκώ, στη γαλλική του εκδοχή και στην ελληνική του μετάφραση από τον Κωστή Παλαμά.

Γιατί το έκανε αυτό; Μα γιατί το μυθιστόρημά του τοποθετείται στο σήμερα, εποχή που η Ελλάδα δυσφημίζεται έως και καθυβρίζεται καθημερινά από τον ξένο Τύπο. Και αναπολεί, με ειλικρίνεια αλλά όχι και χωρίς μία λεπτή ειρωνεία, δημοσιεύματα άλλων εποχών, όταν οι ξένοι εξιδανίκευαν την Ελλάδα και την Επανάστασή της.

Ενδεχομένως να αναπολεί όχι μόνο άλλους ξένους, αλλά και άλλους Έλληνες. Σε ένα κεφάλαιο του μυθιστορήματος εμφανίζεται ο Γιώργος Θαλάσσης, ο «Μικρός Ήρως» του Ανεμοδουρά, μαζί με τους συντρόφους του, την Κατερίνα και τον Σπίθα.

Μόνο που τώρα ο Θαλάσσης, που άλλοτε πολεμούσε τους γερμανούς κατακτητές, είναι γέρος και παραιτημένος, μένει σε δυάρι στο Σύνταγμα και έχει μια πενιχρότατη σύνταξη. Η Κατερίνα έχει παντρευτεί γερμανό ελληνιστή και ο Σπίθας έγινε μεγαλοεργολάβος.

Ο γερμανός σύζυγος της Κατερίνας λέει μάλιστα αστειευόμενος ότι όλοι οι βορειοευρωπαίοι συνταξιούχοι ονειρεύονται τώρα να πάρουν για ένα κομμάτι ψωμί σπιτάκι στις Κυκλάδες και να τελειώσουν όμορφα τις ημέρες τους. «Η Ευρώπη ονειρεύεται να τη θάψουν στην Ελλάδα!», λέει ο Αλεξάκης σε μια φοβερή φράση του, που απεικονίζει εύγλωττα τη σημερινή ευρωπαϊκή παρακμή.

Αλλού λέει ότι οι λογοτεχνικοί ήρωες των ελληνικών βιβλίων δεν είναι ποτέ τσιγκούνηδες, ενώ φαντάζεται τον Ζορμπά, που συνήθιζε να μοιράζει το βιός του σε παιδιά για να αισθάνεται ανάλαφρος, να πηγαίνει στην Μπούντεσταγκ οργισμένος. Και, όπως κάνει πάντα όταν έχει πολλά να πει και δεν μπορεί να τα εκφράσει, να χορεύει μπροστά στους αποσβολωμένους βουλευτές.

Το θέμα όμως του βιβλίου δεν είναι αυτό. Για την ακρίβεια είναι δύσκολο να μιλήσεις για συγκεκριμένο «θέμα» στο πιο εσωτερικό, υπαρξιακό και ταυτόχρονα αυτοσαρκαστικό μυθιστόρημά του των τελευταίων χρόνων. Είναι ένα βιβλίο που γεννήθηκε από ένα τραύμα και από την επιμονή του γάλλου εκδότη του – που πέθανε πρόσφατα – να γράψει για το τραύμα αυτό προκειμένου να το ξεπεράσει. Βιβλίο μάλιστα που έχασε στο νήμα το Βραβείο Γκονκούρ – παράδοξη επιτυχία, όταν το σημείο εκκίνησης δεν είναι μια συγγραφική φιλοδοξία αλλά ένα είδος ψυχοθεραπευτικής δοκιμής.

Όλα ξεκίνησαν από μία βραδινή εκδήλωση της Fnac στην πόλη Αιξ της Προβηγκίας, όπου είχε προσκληθεί να μιλήσει. Αλλά και από κάποιες απεργίες που είχαν φρακάρει το Παρίσι. Ο Αλεξάκης ξεκίνησε πρωί για τον σιδηροδρομικό σταθμό καλώντας μοτοταξί – ο μόνος τρόπος να φτάσει στον προορισμό του. Άρχισε να πονάει πάνω στη μοτοσικλέτα καθώς ο οδηγός «ελισσόταν σαν διάολος» ανάμεσα στα μποτιλιαρισμένα αυτοκίνητα. Το βράδυ στην εκδήλωση περίπου κατέρρευσε. Του βρήκαν ανεύρυσμα, μια φρακαρισμένη, όπως και οι δρόμοι του Παρισιού, αρτηρία στο αριστερό πόδι.

Στο βιβλίο γράφει για τον οδηγό της μοτοσικλέτας: «Συνειδητοποίησα ότι το πρόσωπο αυτού του ανθρώπου μου ήταν άγνωστο, ότι δεν είχε βγάλει ούτε μία στιγμή το κράνος του, ούτε καν όταν χωρίσαμε μπροστά στο καμπαναριό του σταθμού. Ήταν ο θάνατος, σκέφτηκα. Ο θάνατος δεν δείχνει ποτέ το πρόσωπό του».

Δεν πρόκειται βέβαια για μελόδραμα. Ο Βασίλης Αλεξάκης χειρουργήθηκε, του έβαλαν μόσχευμα από το άλλο πόδι, και μετά μετέτρεψε την περιπέτειά του σε έξυπνο, χιουμοριστικό, βαθύ πεζογραφικό λόγο, με πλήθος ωραίων παρατηρήσεων. Αυτό είναι και το μεγαλύτερο ατού του βιβλίου: οι καίριες παρατηρήσεις για πολλά απρόβλεπτα θέματα – στη διάρκεια της ανάρρωσής του είχε άφθονο χρόνο να παρατηρήσει και να σκεφθεί.

Στο βιβλίο διαβάζει κανείς για τις περιπλανήσεις του με πατερίτσες στον Κήπο του Λουξεμβούργου, για το εστιατόριο του Κήπου, τον Γκινιόλ – γάλλο Καραγκιόζη – που έβλεπε εκεί, τις δημόσιες τουαλέτες, έναν παλιό βιβλιοθηκάριο της Γερουσίας που τον ξενάγησε στο επιβλητικό αυτό κτίριο. Και διαβάζει και για μερικές από τις ωραιότερες περιπλανήσεις του στη λογοτεχνία.

Ο Βασίλης Αλεξάκης κάνει στο βιβλίο αυτό έναν απολογισμό. Απολογισμό των διαβασμάτων που τον έπλασαν, απολογισμό των όσων έπραξε ο ίδιος στη συγγραφική αλλά και στην ιδιωτική του ζωή, απολογισμό των σχέσεών του με το γυναικείο φύλο, με τα δύο παιδιά του που γεννήθηκαν στη Γαλλία και που ζουν ένα εδώ και ένα εκεί, με την ίδια του τη σχέση, τελικά, με αυτές τις δύο πατρίδες. Όλο του το έργο έχει να κάνει με τη διπλή ταυτότητα, τις δύο γλώσσες και τις δύο πατρίδες, εδώ όμως νιώθει κανείς ότι υπάρχει κάτι πιο οριστικό, ένα είδος απόφασης. Μια πλάστιγγα που γέρνει προς την Ελλάδα. Δεν είναι αναγκαστικά μια δραματική επιλογή. Είναι η ίδια η ζωή, το ανεύρυσμα, εκείνος που μεγαλώνει, η Ελλάδα που τραυματίζεται, η Γαλλία που δεν καλοκαταλαβαίνει και το ότι αν είναι κάτι να γίνει, αναγεννητικό ή απόλυτα καταστροφικό, θα γίνει μάλλον εκεί από όπου ξεκίνησε...

(κείμενο του Μανώλη Πιμπλή από το Βιβλιοδρόμιο των Νέων)

Παρουσίαση μουσικής

341. Έρχεται κρύο

ΠΕΡΙΠΟΥ

LYRA, 1984

Ο Δίσκος περιλαμβάνει συνθέσεις του Λάκη Παπαδόπουλου. Γνωστός ως «Λάκης με τα ψηλά ρεβέρ» κατ’ επιλογή του, έχει γράψει πολλά επιτυχημένα τραγούδια, μόνος ή σε συνεργασία με άλλους καλλιτέχνης του χώρου της ροκ. Το συγκεκριμένο επίκαιρο κομμάτι με τίτλο «Έρχεται κρύο» είναι σε στίχους Κυριάκου Ντούμου και το τραγουδάει όπως και όλα του δίσκου η αγαπημένη Αρλέτα.

Κι απόμεινα παιχνίδι σ’ ένα

πάρκο που πια κανείς δε

θέλει να το δει. Κι αν κάθομαι

ακόμα και σου γράφω, είναι

γιατί σε πόνεσα πολύ.

Κι απόμεινα μονάχη σ’ ένα

τραίνο που βγήκε κάποια νύχτα

απ’ τη γραμμή. Κι αν κάθομαι

ακόμα κι επιμένω, είναι

γιατί σ’ αγάπησα πολύ.

Κοίτα να ντύνεσαι καλά κι

έρχεται κρύο. Ξέρεις, δεν

είπα πουθενά για μας τους δύο.