26 Φεβ 2014



Παρουσίαση Βιβλίου
Οπωροφόρες λέξεις
Η χυμώδης ιστορία των καρπών και των ονομάτων τους
Νίκος Σαραντάκος
Εκδ. Κλειδάριθμος, 2013







Σε αυτό το πρωτότυπο βιβλίο, ο Νίκος Σαραντάκος διαλέγει τους πιο νόστιμους και ζουμερούς καρπούς και σας παραθέτει ένα ιστορικό, γλωσσικό, λογοτεχνικό και λαογραφικό συμπόσιο με περισσότερα από 40 φρούτα και ξηρούς καρπούς.
Πώς και πότε έφτασε στα μέρη μας ο κάθε καρπός; Τι έλεγαν γι' αυτόν οι αρχαίοι και οι Βυζαντινοί συγγραφείς; Ποια ήταν τα παλαιότερα ονόματά του αλλά και οι διαλεκτικές ονομασίες του; Ποια είναι η ετυμολογία του στα ελληνικά και σε άλλες γλώσσες; Ποιες παροιμιακές και ιδιωματικές φράσεις υπάρχουν στην ελληνική γλώσσα γι' αυτόν και, γενικότερα, ποια είναι η παρουσία του στη λογοτεχνία και τη λαογραφία μας -δηλαδή, η θέση του κάθε καρπού στον πολιτισμό μας;
Η χυμώδης αυτή ιστορία των καρπών και των ονομάτων τους -τερπνή αλλά και έγκυρη- συνοδεύεται από αποσπάσματα κορυφαίων έργων της ποίησης και της πεζογραφίας μας, και προσφέρει στον αναγνώστη μια πανδαισία γεύσεων και πληροφοριών, αλλά και την ευκαιρία να δει τα φρούτα με άλλο μάτι.
Μεταξύ πολλών άλλων, στις σελίδες του βιβλίου θα βρείτε τις απαντήσεις σε ερωτήματα όπως:
- Ποια ήταν τα περσικά μήλα και ποια τα αρμενικά δαμάσκηνα;
- Γνώριζαν οι αρχαίοι Έλληνες τα λεμόνια;
- Ποιο είναι το άλλο φρούτο του Παραδείσου και ποιο το βελανίδι του Δία;
- Ποιον καρπό έπρεπε να δαγκώσουν οι νύφες στην αρχαία Αθήνα πριν από το πρώτο τους φιλί;
- Πού θα βρείτε δέσπολα, ζαρταλούδια και χρυσόμηλα;
- Γιατί λέμε τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη;
Ο Σαραντάκος, χημικός μηχανικός, φιλόλογος και μεταφραστής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, λεξιθήρας και συλλέκτης λέξεων ξεχασμένων, αποδελτίωσε τραγούδια, παροιμίες, κάθε λογής πηγές πλούσιες σε λαογραφικό υλικό, λεξικά και λογοτεχνικά κείμενα από την αρχαιότητα ως σήμερα αναζητώντας πληροφορίες για γνωστά φρούτα και ξηρούς καρπούς, για τις ονομασίες τους, για τις λαϊκές δοξασίες και τις ιστορίες που συνδέονται με αυτά. Μαζί τους πλέκει προσωπικές αναμνήσεις και οικογενειακές ιστορίες σε μια αφήγηση που δεν διεκδικεί επιστημονικά εύσημα βοτανολογικά ή γλωσσολογικά, αποτελεί όμως ένα ανάγνωσμα διασκεδαστικό και εκπαιδευτικό, με πολλές πληροφορίες οικείες αλλά και αναπάντεχες. Στο τέλος του τόμου παρατίθεται στο πρωτότυπο το κείμενο μιας βασικής πηγής του συγγραφέα, του μεσαιωνικού Πωρικολόγου. Πρόκειται για ένα άκρως απολαυστικό σατιρικό κείμενο του 14ου αιώνα σε δημώδη γλώσσα, με τη μορφή παρωδίας δίκης, στην οποία συμμετέχουν φρούτα και λαχανικά.
Στις Οπωροφόρες λέξεις διαβάζουμε ότι βασιλιάς των φρούτων στην αρχαιότητα ήταν το μήλο, το οποίο θεωρούνταν φρούτο του έρωτα. Πηγές αναφέρουν πως για να εκδηλώσουν την αγάπη τους οι αρχαίοι πετούσαν ένα μήλο στην αγκαλιά του αγαπημένου προσώπου και, αν το έπιανε, σήμαινε ότι ο έρωτας ήταν αμοιβαίος. «Μήλο» αποκαλούσαν οι Βυζαντινοί –σύμφωνα με έναν θρύλο– και την υδρόγειο σφαίρα που βρισκόταν στο χέρι του έφιππου αγάλματος του Ιουστινιανού στην Πόλη κι όταν κάποτε έπεσε από το χέρι του είδαν το γεγονός ως κακό οιωνό για το μέλλον της Πόλης.
Φτωχός συγγενής του μήλου είναι το αχλάδι ή απίδι, απαραίτητο φρούτο στις παιδικές φρουτόκρεμες, που απαντά σε πάμπολλες φράσεις της λαϊκής δημοτικής και της αργκό («Πίσω έχει η αχλάδα την ουρά», «την κουνάει την αχλαδιά») αλλά και της καθαρεύουσας («το θέμα συζητήθηκε μεταξύ τυρού και αχλαδίου»).
Το ρόδι, με τα κατακόκκινα λαμπερά σπυριά, του είναι από τους αρχαιότερους καρπούς επί ελληνικού εδάφους και σύμβολο αφθονίας και καλοτυχίας. «Παππούδες» λένε τα σπυριά του στη Μυτιλήνη κι ο Στράτης Μυριβήλης στη νουβέλα του Βασίλη του Αρβανίτη δίνει τη θαυμάσια παρομοίωση: «ρουμπίνια σαν ροϊδοπαππούδες».
Κυδώνι μασούσαν οι νύφες στην αρχαία Ελλάδα πριν μπουν στον νυφικό θάλαμο για να είναι το φιλί τους μυρωδάτο – και μάλιστα βάσει νόμου, που τον είχε θεσπίσει ο Σόλωνας, όπως γράφει ο Πλούταρχος.
Τα ξερά σύκα, πάλι, ανήκαν στο βασικό διαιτολόγιο των αρχαίων. Φρούτο με ερωτική σημασία, που δήλωνε άλλοτε το ανδρικό και άλλοτε ο γυναικείο γεννητικό όργανο, το σύκο θεωρούνταν ανέκαθεν φρούτο «πονηρό», ενώ το μούσμουλο ήταν ανέκαθεν φτωχό και περιφρονημένο.
Για το καρπούζι, το κατεξοχήν φρούτο του καλοκαιριού, διαβάζουμε ότι παλιά, και ειδικά στα νησιά, το αποκαλούσαν «χειμωνικό», επειδή το διατηρούσαν ως τον χειμώνα και το προσέφεραν σε χειμωνιάτικες γιορτές. Όσο για τους Αιγύπτιους, φαίνεται πως το θεωρούσαν τόσο εκλεκτό φρούτο, που έβαζαν καρπούζια στους τάφους των Φαραώ. Ο Πάμπλο Νερούδα του αφιέρωσε την «Ωδή προς το καρπούζι», την οποία αναζητήσαμε και στην οποία περιγράφει τη στιγμή που κόβουμε ένα καρπούζι ως εξής: «Τα δυο ημισφαίρια ανοίγουν,/ μια σημαία πράσινη, λευκή και κόκκινη προβάλλει,/ που διαλύεται σε έναν καταρράκτη ζάχαρης, / σε απόλαυση!».
Πληροφορίες για τις μπανάνες και τις «Μπανανίες», για τον ανανά, την παπάγια και το «φελέκι», για τα κάστανα που ο Θεόφραστος αποκαλεί «βελανίδια του Δία», για την ετυμολογική σχέση του σύκου με το συκώτι, για τους χουρμάδες, τα καρύδια, τα λεμόνια και τα πορτοκάλια και για τη σταφίδα, το «ελληνικό μαύρο χρυσάφι», και για άλλους καρπούς διαβάζουμε άφθονες στα 31 κεφάλαια του βιβλίου, το οποίο δεν φιλοδοξεί βέβαια να εξαντλήσει το θέμα, αλλά να δώσει μια αίσθηση για το παρελθόν κάθε καρπού και τη θέση του στην κουλτούρα μας, μια αίσθηση που θα συνοδεύει τη γεύση του και ίσως εμβαθύνει την απόλαυσή του.
Η έμφαση δίνεται στα ονόματα των φρούτων, στην προέλευσή τους και στις διεθνείς ονομασίες τους και στη χρήση τους σε παροιμίες, ιδιωματικές φράσεις και σε λαϊκές αφηγήσεις. Οι πληροφορίες σταχυολογούνται άτακτα και οργανώνονται σε μια αφήγηση μάλλον συνειρμικά, η οποία όμως διαβάζεται ευχάριστα και επιφυλάσσει διάφορες εκπλήξεις στον αναγνώστη, όπως η εξιστόρηση για την ποικιλία πορτοκαλιών Μέρλιν στην οποία εμπλέκεται και η Γκεστάπο. (κείμενο Λαμπρινής Κουζέλη, Το Βήμα)

23 Φεβ 2014



Παρουσίαση μουσικής
352. Αποτύπωμα
Τετράδιο
Phonograph, 2013

Ο δίσκος με τίτλο «Τετράδιο»περιλαμβάνει μουσικές συνθέσεις του Χρήστου Θεοδώρου, σε στίχους Μιχάλη Γελασάκη. Πρόκειται για ένα έργο με έντονο το λυρικό στοιχείο, που όπως αναφέρει ο δημιουργός «προέκυψε από την ανάγκη που είχαμε, να επιστρέψουμε στην πρωτόλεια ανάγκη για έκφραση”... είναι διαποτισμένο από μία ευαισθησία και μία τρυφερότητα, η οποία μπορεί να παραπέμπει σε άλλες εποχές, αλλά συμβαίνει και τώρα» (κείμενο Music Corner).
Παίζουν το κουαρτέτο εγχόρδων: Διονύσης Βερβιτσιώτης βιολί, Κάτια Καμίνσκαγια  β' βιολί, Γιάννης Αθανασόπουλος βιόλα, Έλλη Φιλίππου τσέλο, & οι Παναγιώτης Τσεβάς ακορντεόν, Μιχάλης Καλκάνης, κοντραμπάσο, Χρίστος Θεοδώρου πιάνο, μεταλλόφωνο. Τραγουδάει η Βικτωρία Ταγκούλη. 
Αποτύπωμα
Τρέξε, τρέξε να προλάβεις
Τρέξε να με βρεις
Είναι αργά να καταλάβεις
Και να το σκεφτείς
Γίνε μια φορά
Ό,τι θες αληθινά
Γίνε μια φορά
Ό,τι μέσα σου πονά
Έχω, έχω ένα κοκαλάκι στα μαλλιά
Είναι, είναι, είναι, αποτύπωμα δικό σου
Δεν θα με γνωρίσεις, έχω αλλάξει από παλιά
Έχω αλλάξει, κι είμαι η μισή ο εαυτός σου
Πάψε, πάψε να γυρεύεις
Πάψε να ζητάς
Δεν ζητάω να με λατρεύεις
Λέω να μ' αγαπάς
Γίνε μια φορά
Ό,τι αγάπησα παλιά
Γίνε μια φορά
Κοκαλάκι στα μαλλιά

17 Φεβ 2014



Παρουσίαση μουσικής
351. Stavento
STAVENTO
1999 - Δίσκοι Κύτταρο Κομοτηνή

Με τίτλο Stavento, την υπήνεμη πλευρά του πλοίου, η τέταρτη παραγωγή του μουσικού & συνθέτη Θανάση Γκαϊφύλλια μέσα από το "Κύτταρο" της Κομοτηνής. Εννέα τραγούδια που ενορχήστρωσαν ο Βασίλης Δημητρίου, ο Απόστολος Δημητρακόπουλος και ο Θανάσης Γκαϊφύλλιας. Συμμετείχαν: Κ. Γρηγορέας (κιθάρα), Κ. Θέος (τσέλο), Β. Γκέκα (μαντολίνο), Π. Δράκος (φλάουτο), Χ. Παύλης, Μ. Παπαδόπουλος, Θ. Καλαϊτζόγλου, Χ. Παύλης (ηλεκτρική κιθάρα), Θ. Μπιλιλής (πιάνο), Γ. Οικονομίδης (τρομπέτα), Σ. Κιόσογλου (κλαρίνο), Γ. Γκερτσάκης (ακουστική κιθάρα & φυσαρμόνικα), Γ. Κιουρτσόγλου, Ν. Καρατζής, Μ. Κυμηνάς, Μ. Μπουκάλης, Δ. Γουμπερίτσης (μπάσο), Χ. Αρμένης (βιόλα), Β. Δημητράκη (ακορντεόν), Α. Κτιστάκης, Σ. Ψαραδάκης, Α. Παπαδόπουλος, Ν. Καπηλίδης (τύμπανα), Μ. Καναβάκη, Γ. Πεντζίκης (πλήκτρα), Ν. Φουντουκίδης (τύμπανα και γκραν-κάσα), Κ. Παγωνίδης (κρουστά), Χ. Καπετανάκης (τενόρο σαξόφωνο), Θ. Μιχόπουλος, Μ. Αρμπελιάς, Α. Δημητρακόπουλος, Μ. Πασχαλίδης (κιθάρα), Μ. Κηπουρού (βιολί), Κ. Ζαρίμπας (κόρνο), Δ. Μενεξές (τρομπόνι), Θανάσης Γκαϊφύλλιας (ρυθμική & ακουστική κιθάρα, πιάτα). Τραγουδούν: Μίλτος Πασχαλίδης, Χρήστος Θηβαίος, Παιδική Χορωδία Δημήτρη Τυπάλδου, Κοινότητα Απεξάρτησης «Στροφή» και το σχήμα «Σαν» (χορωδία: Κατερίνα Παπουτσάκη και Πέννυ Παναγοπούλου).
Ποίηση: Θανάσης Αβραμίδης
Stavento
Μ' οργή και κακιωμό ένας τυφώνας
το πέλαγο βαθιά ανακατεύει
και λύτρωση η ψυχή μου να γυρεύει
τη νύχτα αυτή που γίνηκε αιώνας.
Το sos έχει η καρδιά μου τώρα εκπέμψει
την ύστατη απευθύνω ικεσία
σε μια αφροντυμένη οπτασία
δική σου, έχει ο νους μου πια σαλέψει.
Σταβέντο περπατάω στην κουβέρτα
και μέσα στο χαμό παραμιλάω
τα κύματα με πάνε και δεν πάω
σε ξέφρενο αλήθεια σούρτα-φέρτα.
Δεν έχω πια κορμί, έχω κουρέλια,
σμπαράλια το σαρκίο μου έχει γίνει,
που καίγεται σε διάπυρο καμίνι,
θα πέσω κι ας κρατιέμαι από τα ρέλια.
Το πέλαγος αυτό θα με δροσίσει,
δυο μέτρα μένουν ως το παραπέτο
κι ο χάρος πειρατής μ' ένα μουσκέτο,
μεσόφρυδα όπου να ναι θα χτυπήσει.
Ανάξιο της θάλασσας θρασίμι,
που αγέρωχη αφρίζει από κάτου,
η άλλη όψη θα ναι του θανάτου.
Λικνίζομαι κι εγώ σ' ένα ταξίμι
πνιγμένου ναυτικού οργανοπαίχτη,
που αγάπησε πολύ ωσάν κι εμένα
κι ονείρατα στη θάλασσα αφημένα
τον δίκασαν τον άμοιρο σαν φταίχτη.
Και πριν τη δυστυχία μου να ρίξω
στο πέλαγο που μαίνεται ακόμα,
φιλί γλυκό μου έδωσες στο στόμα,
εγώ στην αγκαλιά μου θα σε πνίξω
μου σφύριξες, και τέρμα το παλάντζο.
Διαλέγω τη ζωή που δεν ορίζω,
πως θάρθεις να με βρεις ξανά ελπίζω
κι η πόρτα της καρδιάς μου είναι στο γάντζο.

11 Φεβ 2014




Παρουσίαση μουσικής
350. Οι ήρωες είναι πάντα ευγενικοί
30 ΣΠΑΝΙΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ 1955-1965 Νο 2
Δίσκος 33 στροφών
COLUMBIA, 1984




Σε αυτή τη συλλογή του Μάνου Χατζιδάκι υπάρχουν ανέκδοτες ηχογραφήσεις των δεκαετιών του 50 και του 60 αλλά και ηχογραφήσεις που τότε είχαν εκδοθεί σε 78 ή σε 45 στροφές. Το τραγούδι αυτό γράφτηκε για την Μυθολογία, αλλά δεν συμπεριελήφθη σ αυτήν. Είναι σε ποίηση Νίκου Γκάτσου & το τραγουδάει ο Γιώργος Ρωμανός.
Οι ήρωες είναι πάντα ευγενικοί,
γεννιούνται μ’ ένα χρυσαφένιο χρώμα,
μ’ όνειρα που τους τα φτιάχνει η συννεφιά,
μ’ ελπίδες που φυτρώσαν μέσ’ στο χώμα.
Οι ήρωες δεν έχουν μυστικά,
δεν ταξιδεύουνε ποτέ σε ξένα μέρη.
Γίνοντ’ αγάλματα ψυχρά, μα εθνικά
κι έχουν για συντροφιά τους ένα περιστέρι.
Οι ήρωες είναι πάντα ευγενικοί,
κάνουν πως, τάχα, λεπτομέρειες δε θυμούνται
κι όταν η νύχτα τούς σκεπάζει με σιωπή,
πετάν’ το θρύλο στα πουλιά κι αποκοιμιούνται.

2 Φεβ 2014



Παρουσίαση μουσικής
349. Το κόκκινο άλογο
ΥΔΑΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
PROTASIS, 2005


Ο φίλος Θανάσης Δρίτσας είναι καρδιολόγος άλλα και συνθέτης. Στο έργο του αυτό όπως γράφει και ο ίδιος  «...ερμηνεύει μουσικά το νόημα πολύ μικρών ποιητικών φράσεων σε μια προσπάθεια να ενεργοποιήσει ιδιότητες του πνεύματος και κρυφές αισθήσεις που οδηγούνται σε απώλεια, μέσα στην αγχωτική καθημερινότητά μας. Το έργο είναι χωρισμένο σε τρεις ενότητες: «Υδατογραφίες-συνεικόνες», «Μικρές εικόνες» και «Διαφάνειες». Το κομμάτι με τίτλο «Το κόκκινο άλογο» ερμηνεύει το σύνολο μουσικής δωματίου «Μείζονες Απουσίες» και ιδιαίτερη εύηχο ακούγεται το μέρος του μαντολίνου.