23 Σεπ 2013



Παρουσίαση βιβλίου
Ελλάδος ελάσσων ιστορία
Μια ουμανιστική ματιά στην ταραγμένη ιστορία των Ελλήνων
Pedro Olalla
Εκδόσεις Παπαζήση, 2012







Η "Ελλάδος Ελάσσων Ιστορία" αντλεί πληροφορίες από τις ιστορικές πηγές για να διατυπώσει με λογοτεχνικό τρόπο μια συλλογή από ανθρώπινες χειρονομίες: αποφάσεις, μαρτυρίες, δείγματα συμπεριφοράς, πρόσωπα και γεγονότα από τη "δεύτερη γραμμή" της ιστορίας, που φωτίζουν συγκινητικά τη διαμόρφωση και την επιβίωση της ουμανιστικής στάσης από την Αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Σημερινές εικόνες από διάφορες γωνιές της Ελλάδας, της Τουρκίας, της Συρίας, της Αιγύπτου, της Δυτικής Ευρώπης ή της μακρινής Μεσοποταμίας, μας φέρουν κοντά σε στιγμές της ζωής περισσότερων από εκατό ιστορικών προσώπων στις οποίες αποδεικνύεται η μεγαλοφροσύνη, η χαμέρπεια ή η ασυνέπειά τους. Ο Αριστοτέλης στο Νυμφαίο της Μίεζας, ο Πολύβιος στο πλοίο προς την εξορία, η Δάμαρις στον Άρειο Πάγο, η Αθηναΐς στις πύλες των Ιεροσολύμων, ο Μεθόδιος στη Μοραβία, ο Ιμπν Κούρα στο μακρινό Χαράν, ο Πλήθων στην επιστροφή του στον Μυστρά, ο Μοντέν στη βιβλιοθήκη του στο Περιγκόρ, ο Εβλιά Τσελεπή στην Ακρόπολη των Αθηνών, ο Λοχαγός Ληκ στα βουνά της Αρκαδίας, ο Ντελακρουά στο ατελιέ του στο Παρίσι... Μια σφριγηλή αφήγηση συγκλονιστικών και άγνωστων επεισοδίων, που μας βοηθούν να σκεφτούμε και συνάμα να νιώσουμε. Ενάντια στο αναμενόμενο, η "Ελλάδος Ελάσσων Ιστορία" δεν είναι κατά βάθος η ιστορία μιας χώρας, ενός λαού ή ενός εδάφους. Όπως στην Ιστορία που συνέθεσε ο Ηρόδοτος, οι πρωταγωνιστές δεν είναι ούτε οι Έλληνες ούτε οι Πέρσες: είναι οι άνθρωποι, όλοι οι άνθρωποι. Η ανάγνωσή τους μας εφιστά την προσοχή στο εύθραυστο του πολιτισμού· μας θυμίζει ότι οι κατακτήσεις του είναι εφήμέρες και ότι πρέπει να προασπίζονται κάθε μέρα που ξημερώνει· μας βοηθά να αντιληφθούμε πως ο μόνος εφικτός πολιτισμός είναι εκείνος που ενώνει τους ανθρώπους ενάντια στην βαρβαρότητα.
Η λιγότερο ένδοξη, η πιο ανθρώπινη όψη, αποσπάσματα που παρουσιάζονται έτσι όπως είναι αυτόνομα, και φάσεις από τις οποίες απουσιάζουν οι συντριπτικές προσωπικότητες και καθοριστικά γεγονότα, κοντολογίς, η άλλη πλευρά συμπυκνώνεται στα λόγια του Πλούταρχου: «…διότι δεν είναι στις επιφανέστερες πράξεις όπου η αρετή και η ευτέλεια γίνονται αντιληπτές. Πολλές φορές, κάτι το ξαφνικό, μια κουβέντα ή ένα αερολόγημα, δείχνουν το ποιόν των ανθρώπων καλύτερα απ’ τις αιματηρές μάχες, τα πυκνά στρατεύματα ή τις εξουθενωτικές πολιορκίες».
Αυτή την άποψη χρησιμοποιεί ο ελληνιστής, καθηγητής και συγγραφέας Πέδρο Ολάγια, για να εξηγήσει πώς έχει γραφτεί τούτη η ιστορία της Ελλάδας. Η «Ελάσσων» ιστορία είναι μια συλλογή από ανθρώπινες χειρονομίες στις οποίες ξεχωρίζουν η μεγαλοσύνη αλλά και η αχρειότητα, η αλαζονεία και η παραλογιά, αλλά και η αντίσταση στη βαρβαρότητα.
Τα πρόσωπα και τα γεγονότα της «δεύτερης γραμμής» της ιστορίας αντλούνται από τις πηγές και φωτίζουν συγκινητικά τη διαμόρφωση και την επιβίωση της ουμανιστικής στάσης από τον Όμηρο ώς τις μέρες μας.
Ο Θανάσης Βασιλείου γράφει:
Ο Ολάγια, με σφριγηλή αφήγηση συγκλονιστικών και άγνωστων επεισοδίων, χαρίζει το αποτέλεσμα μιας γραφής, που από τη μια εστιάζεται στην αναστοχαστική μεθοδολογία της ιστορίας και, από την άλλη, εδράζεται στην ικανότητα του ιστορικού να ταξιδεύει τον αναγνώστη του - ή αλλιώς, ένα βιβλίο προφανούς ευρυμάθειας και προσωπικού στυλ.
Μια περιήγηση γεμάτη φραγκμέντα, ιστορίες σύντομες, λιγότερο προκλητικές και περισσότερο διδακτικές σε μια σπουδή να καλλιεργηθεί η κριτική αντίληψη, αυτή που θα επιτρέψει με τη σειρά της μια νέα κατανόηση του «τι είναι πολιτισμός», «τι είναι Ιστορία» και, κυρίως, τι είναι ο άνθρωπος ως υποκείμενο και αντικείμενό της.
«Γράφοντας τούτο το βιβλίο», λέει ο Ολάγια, «συνειδητοποίησα ακόμη περισσότερο ότι η εικόνα που έχουμε συνήθως για την ιστορία ζητά να επαναπροσδιοριστεί με λιγότερο μένος και περισσότερη ταπεινοφροσύνη.
Η ιστορία που μας διηγούνται απεχθάνεται συχνά τις αποχρώσεις· κι όμως, τις χρειάζεται για να προσεγγίσει την αλήθεια. Μια προσωπική ανάγνωση όσων συνέβησαν, μακριά από τον θόρυβο ιδεολογιών και φονταμενταλισμών, θα όφειλε να είναι ένα φιλόξενο καταφύγιο όπου να μπορούμε να είμαστε ξανά ειλικρινείς».
Όταν κάποιος προτείνει σύντομα ερμηνευτικά ιστορήματα, με συγκεκριμένη «επιλογή θέσης» υπέρ ενός συνεκτικότερου κοινωνικού δεσμού, δείχνει ένα μονοπάτι «ιστορικής» συμπόρευσης με τις συνέπειες του ουμανισμού στον καθ’ ημάς πολιτισμό. Ο Ολάγια στο «Ελλάδος ελάσσων ιστορία» καθιστώντας ορατές ορισμένες κρυμμένες πριν, αποσιωπημένες ή αχρηστευμένες όψεις του παρελθόντος, δίνει -το δίχως άλλο- όχι μόνον νέες χειραφετητικές ιδέες, αλλά ένα πολύτιμο δώρο με πρακτική αξία στο δύσκολο παρόν.
Και το επιτυγχάνει, γιατί συνέχεια θυμίζει τις σπερματικές δυνατότητες, εκείνες που, ίσως, έχουν ξεχαστεί σε μια Ελλάδα κουρασμένη και αποπροσανατολισμένη, αλλά και σε μια Ευρώπη ηλικιωμένη, οικονομισμένη και ασυνάρτητη: θυμίζει ότι εδώ έχουν γεννηθεί όλα τα καλά αλλά και όλα τα κακά, η Aναγέννηση, ο Ουμανισμός αλλά και οι πόλεμοι - και ότι αυτό είναι το σημείο από το οποίο ξεκινά η κάθε ιστορία και εκείνο στο οποίο επιστρέφει. Ιστορία ή, καλύτερα, ιστορίες κατάλληλες για δασκάλους.
Ο Νίκος Βατόπουλος γράφει:
Έχει το χάρισμα του αφηγητή ο Πέδρο Ολάγια. Η μεγάλη του αγάπη στο ελληνικό πνεύμα τον έχει κάνει Αθηναίο πολίτη από το 1994 και δημιουργό μιας σειράς έργων, βιβλίων και ντοκιμαντέρ, τα οποία έχουν, όλα, την προσωπική του σφραγίδα. Όσοι γνωρίζουν τον Πέδρο, μέσα από τις πολλές δραστηριότητές του, εκπλήσσονται που ένας Ισπανός από το Οβιέδο προσφέρει τόσες υπηρεσίες στην Ελλάδα με κίνητρο μόνο το ιστορικό ενδιαφέρον και την ανιδιοτελή αγάπη. Τα ελληνικά του είναι υψηλού επιπέδου (έχει συντάξει ανάμεσα σε άλλα και το «Νέο Ελληνο-Ισπανικό Λεξικό») και η ματιά του τόσο διεισδυτική που φέρνει στην επιφάνεια ανεπαίσθητους ψιθύρους της ιστορίας και ελαφρές πατημασιές.
Όπως στο νέο του βιβλίο, που με τον ευγενή όσο και υπαινικτικό τίτλο «Ελλάδος Ελάσσων Ιστορία», ανασύρει από τα βάθη του χρόνου 150 ιστορικά πρόσωπα σε άγνωστα, ως επί το πλείστον, κεφάλαια και τα φωτίζει μέσα από ένα διαφορετικό φως. Το εύρημα του Πέδρο Ολάγια αυτή τη φορά είναι η δημιουργία μιας ανθρωποκεντρικής ανάγνωσης όχι της γραμμικής Ιστορίας («όχι της ιστορίας ενός εδάφους», όπως λέει), αλλά της ιστορίας του ελληνικού πνεύματος.
Βασική θέση του Πέδρο Ολάγια, εκφρασμένης και στο παρελθόν σε άλλα πολύ σημαντικά έργα του όπως ο «Μυθολογικός Ατλας της Ελλάδας» και «Ευδαίμων Αρκαδία», είναι ότι το πνεύμα του ελληνικού πολιτισμού διαχέει και διαπερνά και άλλες κουλτούρες στην ευρύτερη ζώνη της Μεσογείου αλλά και πέραν αυτής, στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη και Ασία. Γι’ αυτό και στη νέα «Ελάσσονα Ιστορία» του, που είναι ένα κράμα ιστορικού, λογοτεχνικού και εικονογραφημένου βιβλίου, ο Πέδρο Ολάγια εξακτινώνει μία διαδρομή που περιλαμβάνει, ενσωματώνει και υπονοεί μία γεωγραφική ακτίνα και ένα ιστορικό τόξο από τον Ατλαντικό ως την Κίνα.
Αυτός ο ειρηνικός θρυμματισμός της συμβατικής ανάγνωσης του ελληνισμού φαίνεται να ενισχύει και να αναδιατυπώνει τις βασικές αρχές μιας εν πολλοίς εναλλακτικής πρότασης για την επικοινωνία του ουμανισμού σε ένα ευρύτερο, σύγχρονο ακροατήριο.
Ο Πέδρο Ολάγια σπεύδει να προφυλάξει το έργο του από το κόκκινο μαρκαδοράκι των σχολαστικών επιστημόνων. Όχι ότι επιχειρεί ακρότητες, το αντίθετο. Αλλά αναλαμβάνει το βάρος και την ευθύνη να μοιραστεί τη συγκίνησή του με ένα τρόπο που δύσκολα θα επέλεγε ένας Έλληνας. Απαλλαγμένος, προφανώς, ως Ισπανός πολίτης από τον νάρθηκα μιας ελληνικής εκπαίδευσης - σύμφωνα με τα κρατικά πρότυπα, ο Ολάγια φέρει το πνεύμα του ελληνικού πολιτισμού χωρίς να τον βαραίνει η αμηχανία του άμεσου κληρονόμου και διαχειριστή του.
Αλλά αυτή ακριβώς είναι η φλέβα που χτυπάει το σύνολο του έργου του Ολάγια, κίνηση εμφανής και στα σπουδαία σε έρευνα και εκτέλεση τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ του (π.χ. «Οι τόποι των μύθων»). Ως Ευρωπαίος, διαποτισμένος από την ελληνολατινική παράδοση, ο Ολάγια θέλει να πείσει τους Έλληνες ότι η κληρονομιά του ουμανισμού είναι κοινή και ότι τα ίχνη του ελληνικού πνεύματος εκπορεύονται μεν από τον φυσικό χώρο της Ελλάδας, αλλά αποτελούν δομικά στοιχεία πολλών συγγενών πολιτισμών.
Η «Ελλάδος Ελάσσονα Ιστορία» ... είναι μια καλεισδοσκοπική πινακοθήκη, το συμπύκνωμα της οποίας ανασυνθέτει σαν ένα βυζαντινό ψηφιδωτό τη στάση των «ολίγων» της Ιστορίας, που, όμως, στην προκειμένη περίπτωση, μετατρέπεται σε υπόθεση των πολλών.
Αν και όλα τα κεφάλαια είναι γραμμένα στο τρίτο πρόσωπο, αυτό που ακούει ο αναγνώστης είναι «η φωνή του πρωταγωνιστεί με τη ματιά του αφηγητή». Είναι το εύρημα του συγγραφέα που γεφυρώνει τους ιστορικούς τόπους και τις διαφορετικές «θερμοκρασίες» των προσώπων με ένα βλέμμα που έχει αφετηρία την ηθική ποιότητα της Ιστορίας. Ένα βιβλίο αυστηρά ιστορικό ως προς το περιεχόμενο, όπως λέει ο συγγραφέας, και λογοτεχνικό ως προς τη μορφή. Διαβάστε πώς ο ίδιος ο Ολάγια διατυπώνει μια σκέψη του στον πρόλογο του βιβλίου του: «Δεν είναι εύκολο να γράψει κανείς Ιστορία: συχνά, ό,τι θεωρούσαμε αληθές παραπαίει και ραγίζει μόλις διεισδύσουμε λίγο βαθύτερα σε αυτό. Σε ό,τι αφορά τούτο το βιβλίο, όσα εξιστορούνται εδώ έχουν συμβεί. Και αν όχι ακριβώς με αυτό τον τρόπο, τουλάχιστον είναι βέβαιο ότι επηρέασαν τη μετέπειτα Ιστορία σαν να είχαν γίνει έτσι, και είναι κι αυτός ένας ακόμη τρόπος για να συμβαίνουν τα πράγματα».
Τα ζητήματα που φέρνει στο φως αυτό το βιβλίο του προσδίδουν τον χαρακτήρα ενός άτυπου μανιφέστου για την αγάπη της Ιστορίας και των ανθρώπων. Είναι μια πράξη παρηγορητική και μαζί, ενθαρρυντική.
Ο Ξενοφών Μπρουντζάκης γράφει:
Η μελέτη της Ιστορίας από μόνη της περιέχει κάτι το πομπώδες, μιας και επικεντρώνεται στο δυνητικά σημαντικό γεγονός του παρελθόντος. Ένα γεγονός του οποίου η αφήγηση, δίχως να ομολογείται ή να παρουσιάζεται ως προαπαιτούμενο, είναι μεγαλοπρεπής. Αυτό που διασώζεται στη μνήμη είναι το σημαντικό, το καθοριστικό, το κυρίαρχο, που χαρακτηρίζει την εποχή. Γενικότερα στην ιστορία, η λεπτομέρεια μοιάζει να είναι απεχθής και κακός σύμβουλος. Αυτή την πλευρά έρχεται να αναδείξει με τόλμη και πρωτοτυπία ο συγγραφέας, ανατρέποντας τις στερεότυπες εκείνες αντιλήψεις που θέλουν ενδιαφέρουσα τη «φωνακλάδικη» αντίληψη των ιστορικών συμβάντων. Σε αυτόν τον πολύ αξιόλογο τόμο, ο συγγραφέας ανασύρει από τη σκιά της Ιστορίας χαμένες λεπτομέρειες, υποτιμημένα γεγονότα, όλον εκείνο τον μυστικό κόσμο που στηρίζει το ογκώδες ιστορικό γεγονός, δίνοντάς μας μια πολύ ζεστή και οικεία αντίληψη του παρελθόντος χρόνου. Ο συγγραφέας με την καταγραφή σχεδόν απολεσθέντων ιστορικών εντυπώσεων μοιάζει να διασώζει εκείνες τις πτυχές που φωτίζουν τον κόσμο διαφορετικά. Ο Pedro Olalla στοχεύει στο να «ψυχολογήσει» την κάθε εποχή μέσα από μια μικρής κλίμακας καθημερινότητα, που έχει το χάρισμα ωστόσο να αναδεικνύει το ουσιώδες – εκείνο το ιστορικό πεπραγμένο που διαφεύγει την προσοχή. Έτσι έχουμε μια κομματιαστή αφήγηση ιστορικών λεπτομερειών που αναδεικνύουν τη γνώση μας για την εποχή. Η αφήγηση της μικρής κλίμακας χαρίζει βαθύτητα στην αίσθηση ενός γεγονότος, ενός προσώπου, μιας εποχής, ενός συμπεράσματος. Στον τόμο επιχειρείται μια διαχρονική καταγραφή του Ελληνισμού, από γεγονός σε γεγονός, από τόπο σε τόπο, από χρόνο σε χρόνο. Έτσι έχουμε ένα εντυπωσιακά αποσπασματικό μωσαϊκό μιας ιστορικής διαδρομής από τις λεπτομέρειες ενός λαού.